11a. Appendix: విభక్తులు

(Appendix) 11a. విభక్తులు!

.వాక్యములోని వేర్వేరు పదములకు అన్వయము కలిగించు ప్రత్యయములను, పదములను విభక్తులందురు. 

ఇవి రెండు పదముల మధ్య సంబంధము కలిగించును. 

వీటినే విభక్తి ప్రత్యయాలు అని కూడా అంటారు. 

విభక్తులు ఎనిమిది. అవి:

ప్రత్యయాలు ---- విభక్తి పేరు

1. డు, ము, వు, లు--- ప్రథమా విభక్తి.

2. నిన్, నున్, లన్, గూర్చి, గురించి--- ద్వితీయా విభక్తి.

3. చేతన్, చేన్, తోడన్, తోన్--- తృతీయా విభక్తి.

4. కొఱకున్ (కొరకు), కై--- చతుర్ధీ విభక్తి.

5. వలనన్, కంటెన్, పట్టి--- పంచమీ విభక్తి.

6. కిన్, కున్, యొక్క, లోన్, లోపలన్--- షష్ఠీ విభక్తి.

7. అందున్, నన్--- సప్తమీ విభక్తి.

8. ఓ, ఓరీ, ఓయీ, ఓసీ--- సంబోధనా ప్రథమా విభక్తి.

1. ప్రథమా విభక్తి

డు, ము, వు, లు -- ప్రథమా విభక్తి.

(1) పుంలింగాలయిన (మహద్వాచకాలయిన) శబ్దాలకు "డు" వస్తుంది.

ఉదా: రాముడు, కృష్ణుడు

(2) మహద్వాచకాలకి, నపుంసకములకు, అదంత శబ్దాలకు "ము" వస్తుంది.

ఉదా: వృక్షము, దైవము

(3) ఉకారాంత శబ్దాలకు, గోశబ్దానికి "వు" వస్తుంది.

ఉదా: తరువు, ధేనువు, మధువు, గోవు

(4) బహువచనంలో అన్ని శబ్దాలకు ప్రథమా విభక్త్యర్థంలో "లు" వస్తుంది.

ఉదా: సీతలు, గోవులు 

2. ద్వితీయా విభక్తి

నిన్, నున్, లన్, గూర్చి, గురించి --- ద్వితీయా విభక్తి

(1) కర్మార్థంలో ద్వితీయా విభక్తి వస్తుంది. కర్మ యొక్క ఫలాన్ని ఎవడైతే అనుభవిస్తాడో వాడిని తెలియజేసే పదం 'కర్మ'.

ఉదా: దేవదత్తుడు వంటకములను వండెను. 

(2) గూర్చి, గురించి ప్రయోజన నిమిత్తములైన పదములతో  వచ్చును. 

3. తృతీయావిభక్తి

చేతన్, చేన్, తోడన్, తోన్ --- తృతీయా విభక్తి.

కర్తార్థంలో తృతీయా విభక్తి వస్తుంది. క్రియ యొక్క వ్యాపారానికి ఎవరైతే ఆశ్రయం అవుతారో వారు కర్త.

ఉదా: దేవదత్తుని చేత వంటకము వండబడెను.

4. చతుర్ధీ విభక్తి

కొఱకున్ (కొరకు), కై --- చతుర్ధీ విభక్తి.

త్యాగోద్దేశ్యము గా ఉన్నప్పుడు చతుర్ధీ విభక్తి వస్తుంది. త్యాగము అంటే ఇవ్వడం.

ఉదా: జనకుడు రాముని కొరకు కన్యనిచ్చెను.

5. పంచమీ విభక్తి

వలనన్, కంటెన్, పట్టి --- పంచమీ విభక్తి.

అపాయ, భయ, జుగుప్సా, పరాజయ, ప్రమాద, గ్రహణ, భవన, త్రాణ, విరామ, అంతర్థ, వారణంబులు అనేవి వేటివలన జరుగుతాయో ఆ పదాలకు పంచమీ విభక్తి వస్తుంది. అందులోనూ 'వలన' అనే ప్రత్యయం వస్తుంది.

ఉదా: మిత్రుని వలన ధనంబు గొనియె.

అన్యార్థంలో చెప్పేటప్పుడు 'కంటె' అనే వర్ణకం వస్తుంది. అనగా అన్య, ఇతరము, పూర్వము, పరము, ఉత్తరము అనే పదాలతో అన్యము ఉంటే 'కంటె' వస్తుంది.

ఉదా: రాముని కంటె నన్యుండు దానుష్కుండు లేడు.

నిర్ధారణ పంచమిలో కూడ కంటె ప్రత్యయం వస్తుంది.

ఉదా: మానహాని కంటె మరణము మేలు
ఇక్కడ 'మానహాని' నిర్ధారణము.

'పట్టి' అనేది హేతువులయిన గుణక్రియలకు వస్తుంది. హేతువు అంటే కారణం. గుణం హేతువు కావాలి, క్రియ కూడా హేతువు కావాలి.

ఉదా: జ్ఞానము బట్టి ముక్తుడగు.
ముక్తుడవడానికి కారణము జ్ఞానము

6. షష్ఠీ విభక్తి

కిన్, కున్, యొక్క, లోన్, లోపలన్ --- షష్ఠీ విభక్తి.

శేషం అంటే సంబంధం. సంబంధం కనిపించినప్పుడు 'యొక్క' అనే విభక్తి వస్తుంది.

ఉదా: నా యొక్క మిత్రుడు; వాని యొక్క తమ్ముడు.

నిర్ధారణ షష్ఠికి 'లోపల' వర్ణకం వస్తుంది. జాతి, గుణ, క్రియ, సంజ్ఞల చేత - ఒక గుంపు నుండి ఒకదాన్ని విడదీయడాన్ని నిర్ధారణ అంటారు.

ఉదా: మనుష్యుల లోపల క్షత్రియుడు శూరుడు.

7. సప్తమీ విభక్తి

అందున్, నన్ --- సప్తమీ విభక్తి.

అధికరణంలో సప్తమీ విభక్తి వస్తుంది. అధికరణం అంటే ఆధారం. ఈ ఆధారం మూడు విధాలుగా ఉంటుంది. ఔపశ్లేషికం, వైషయికం, అభివ్యాపకం.

ఔపశ్లేషికం అంటే సామీప్య సంబంధం.

ఉదా: ఘటమందు జలం ఉంది.

వైషయికం అంటే విషయ సంబంధం.

ఉదా: మోక్షమందు ఇచ్ఛ కలదు.

అభివ్యాపకం అంటే అంతటా వ్యాపించడం.

ఉదా: అన్నింటియందీశ్వరుడు కలడు.

ఉకారాంత జడానికి 'న' వర్ణకం వస్తుంది. జడం అంటే అచేతన పదార్ధం.

ఉదా: ఘటంబున జలం ఉంది.

8. సంబోధనా ప్రథమా విభక్తి

ఓ, ఓరీ, ఓయీ, ఓసీ--- సంబోధనా ప్రథమా విభక్తి.

ఆమంత్రణం అంటే పిలవడం, సంబోధించడం. ఇది ఎవరినయితే సంబోధించడం జరుగుతుందో - ఆ శబ్దానికి 'ఓ' అనేది వస్తుంది.

ఉదా: ఓ రాముడ - ఓ రాములార

ఓ శబ్దానికి పురుషుని సంబోధించేటప్పుడు 'యి' అనేది, నీచ పురుషుని సంబోధించినప్పుడు 'రి' అనేది, నీచస్త్రీని సంబోధించినప్పుడు 'సి' అనేది అంతాగమాలుగా విభాషగా వస్తాయి.

ఉదా: ఓయి రాముడా! ఓరి దుష్టుడా! ఓసి దుష్టురాలా!